Hülya Karahan

istanbulpostcomtr@gmail.com

45 yaşındaki bir teleskop, karanlık enerjinin varlığı ve  astronominin evrendeki en şaşırtıcı sorularının yanıtlarını aramayı sağlayacak yüksek teknolojili yeni özelliklerle donatıldı. 

Arizona’daki Nicholas U. Mayall Teleskopu bu hafta başlarında  5.000 kalem boyutundaki robotlarla donatılarak 9 tonluk bir cihazın kurulumuna hazırlandı. Bu cihaz  fiber optik sensörleri sayesinde uzak galaksilerin derinliklerindeki sırları araştıracak.

Her 20 dakikada bir dönen robotlar, Karanlık Enerji Spektroskopi Enstrümanı (DESI) olarak adlandırılan aracın gökyüzünün yeni bir bölümünü yakalaması için yeniden konumlandırılacak. Spektrograf denilen son derece güçlü enstrümanlar daha sonra sensörler tarafından yakalanan uzak nesnelerden gelen ışığı analiz ederek, günümüze kadar evrenin en büyük ve en ayrıntılı 3D haritasını çıkaracak.

California Üniversitesi Lawrence Berkeley Laboratuvarı‘nda çalışan DESI proje mühendisi Joseph Silber, yaptığı açıklamada “2010 yılında bu iş için kavramsal bir tasarımla başladık” dedi. “Bu, Baryon Salınımlı Spektroskopik Araştırmalar (BOSS) aleti üzerinde yapılan değişiklerle manuel yerine robotik olarak yapılıyor.”

New Mexico Apache Point Gözlemevi‘ndeki BOSS aleti, en karanlık ve en uzak galaksilerden gelen ışık sinyallerini algılayan 1.000 optik fiberi içeriyor. DESI için mühendisler beş kat daha fazla elyaf kullandı. BOSS araştırmacıları, optik elyafların hedeflerine doğru yönlendirilmesi için dikkatle delinmiş metal plakaları kullandı.

Gökyüzününün alınmasının  istendiği her kısmı için, mühendisler yeni plakalar oluşturup teleskop üzerine monte ediyor. Araştırmacılar, DESI robotlarıyla tarama hızının önemli ölçüde arttığını belirtti.

Silber,  Science‘a verdiği demeçte, “5.000 ayrı robot var ve her biri bir optik fiber kullanıyor” dedi. “Optik fiber daha sonra teleskoptan yaklaşık 50 metre  uzakta bu çok geniş ve hassas spektrograf aletlerinin kurulu olduğu ayrı bir odaya yönlendiriliyor.”

Uzaktaki galaksilerden (veya herhangi bir göksel cisimden) gelen ışığın dalga boyunun nasıl değiştiğini ölçerek, araştırmacılar uzaklığın ve galaksilerin ne kadar hızlı hareket edeceğini anlamaya  çalışacaklar. Bir nesne bizden uzaklaştığında, ışık spektrumunun kırmızı kısmına (daha uzun dalga boyu) doğru kayar ve bu yüzden buna kırmızılık kaydırma adı veriliyor.

Haritanın ölçeği ve karmaşıklığı, bilim adamlarının evrenin evrimi boyunca ne kadar karanlık enerji ve yer çekiminin rekabet ettiğini anlamalarına yardımcı olacak. Koyu enerji, yer çekimi ile yarışan ve evrenin hızlanan genişlemesine neden olan henüz kanıtlanmamış bir güç. Karanlık enerjinin, evrende mevcut toplam enerjinin yüzde 68’ini oluşturduğu tahmin ediliyor.

Enstrümanın hassaslığı gök bilimcilerin, gök adalarını çok uzakta, ışıklarının Dünya’ya milyarlarca yıl boyunca ilerlediğini görmelerini sağlayacak. Araştırmacılar, aletin, ışığın ulaşması için ne kadar zaman harcadığına bakarak onların 11 milyar yıl öncesine kadar geri dönmelerini sağlayacağını söylüyor.

DESI İşbirliği sözcüsü Harvard Üniversitesi’nden Daniel Eisenstein, “Görülmeyen evren hakkında öğrendiğimiz en önemli şeylerden  biri, galaksilerin kümelenmesindeki ince etkileridir” dedi. ” Bu yeni haritalar, kozmoloji çalışmamızda hassasiyetin yeni bir seviyesini gösterecek.”

DESI, Astrofizik Departmanını Fermi Ulusal proje bilimcisi Brenna Flaugher‘e göre, laboratuar, kara deliklerin etrafında dönerek. planlanan beş yıllık operasyon boyunca 30 milyon galaksinin ve kuasarların hızlarını ölçecek,

Flaugher,”Her seferinde bir tanesi yerine, aynı anda 5.000 gök adanın hızını ölçebiliriz” diyor.

71 araştırma enstitüsü arasındaki işbirliği,  öncekinden yaklaşık 10 kat daha fazla veri sağlayacağı belirtiliyor.

Projenin başında bulunan Ulusal Laboratu ar, Energy Department of Lawrence Berkeley Laboratuvarı) DESI Direktörü Michael Levi “Bu proje büyük miktarda veri üretecek” diyor.

Araştırmacılar verilerin evrelerni bilgisayar simülasyonlarında kullanacak.

Silber ve ekibi halihazırda 3.000 konumlandırma robotu üretti ve cihazın odak düzlemine yerleştirilecek kama şeklindeki yapraklara yerleştirdi. DESI’nin altı lensi şu anda Londra Üniversitesi‘nde son aşamaları tamamlanıyor ve bileşenlerin kurulumunun başlayabilmesi için  bahar aylarında ABD’ye sevk edilecek. DESI’nin ilk ölçümleri önümüzdeki ilk  bahar aylarında gerçekleştirilmesi bekleniyor.